Dag 124
Na deel 1 van mijn verslag over hoe het kon gebeuren dat een maand een jaar werd, is het de hoogste tijd om af te ronden met deel 2.
Ik had al beschreven hoe ik in mei 2013, na 4 maanden schilderen, het schilderij in de juiste kleurstelling heb opgezet. Nu het vervolg:
De 80-20-regel
In juni (maand 5) heb ik het schilderij, zover als het toen was, geëxposeerd op de Pareldag en heb ik verder gewerkt aan kleurstelling en toon, om de kleurverhoudingen nog een slag subtieler te maken. Veel werk! Omdat het een groot doek is, met veel rechte lijnen, die nauwkeurig getrokken willen worden. Niet meer langs een stukje tape, zoals bij het opzetten van de compositie, maar uit de hand, om het schilderij verder tot leven te brengen.
Bijvoorbeeld: het aanpassen van een tint van de daken vroeg me al een week. Pielen dus – positief bedoeld, in de zin van nauwkeurig werken, aandacht geven aan elke vierkante cemtimeter. Daar is tijd voor nodig, veel meer dan ik had ingeschat. (Het uit de hand schilderen van een vlak met rechte randen kost tijd. Het nogmaals schilderen van datzelfde vlak, kost wederom zoveel tijd. En de volgende keer weer. Dat dus.)
maand 5: rechte lijnen en subtiele kleurverschillen
Daarmee liep ik vanaf maand 4 van het project tegen het Pareto-principe aan, ook wel bekend als de 80-20 regel: het resultaat is voor 80% bereikt in 20% van de tijd, maar de laatste 20% vraagt nog eens 80% van je beschikbare tijd. In mijn situatie: het schilderij stond al goed in de steigers, de bedoeling was duidelijk, maar het verbeteren en verfijnen: oh la la! Aangezien het schilderij vroeg om vervolg, om verder werken, om verbetering, had ik op dat moment niet de keuze om het bij 80% te laten. Althans, als kunstenaar vond ik stellig van niet. Economen, met name diegenen die houden van het snel verdiende geld, zullen wellicht iets anders zeggen.
(Voor de scherpslijpers: de verhouding 80/20 is niet absoluut. Bijvoorbeeld 70/30 vind ik ook goed klinken.)
Les 4. Als je denkt dat je er bijna bent, ben je er nog lang niet. Cruijff zou er jaloers op zijn, maar ik bedoel dit: een voortvarende start en een soepele voortgang, kun je vaak niet extrapoleren tot een spoedige afronding. Juist de dingen die zijn blijven liggen, de vragen die nog openstonden, de acties die je hebt uitgesteld, vragen in het tweede deel van het project veel tijd. Ze waren niet voor niets blijven liggen, onbeantwoord, uitgesteld.
Afstand, maar nu figuurlijk
Juli tot en met september (maand 6,7 en 8 van de 12 – zo schiet het ineens lekker op) heb ik bijna niet aan schilderen besteed: juli en begin augustus waren voor vakantie, september voor de start van het nieuwe Tai Chi-seizoen, waar ik mijn volle aandacht aan had te geven. Bovendien heb ik mezelf eind september een uitstapje naar de fotografie gegund, met een leuke workshop gevolgd door een week lekker vrij foto’s bewerken.
Alleen in augustus heb ik 2 weken gewerkt aan het grote doek: alleen maar verder straktrekken van lijnen en details, in aanvulling op wat ik in juni al had gedaan.
na 7 maanden
Nadat ik in april had geleerd om vaak op (letterlijk) flinke afstand te gaan staan, bleek het nu zeker niet verkeerd om een poos figuurlijk afstand te nemen tot datgene waaraan ik al langere tijd intensief had gewerkt. Er waren nog een paar dingen die ik niet helemaal overzag, waarin ik nog beslissingen had te nemen, die me pas duidelijk zouden worden door het te laten rusten. Daardoor was ik in oktober weer fris voor de laatste loodjes, met name het schilderen van de bomen.
Les 5. Soms is het noodzakelijk om afstand te nemen tot iets waar je intensief mee bezig bent. Hoe liever je een resultaat wilt bereiken, des te belangrijker het is om je tijdelijk met iets anders bezig te houden. Om te voorkomen dat je gaat prutsen, fouten maken, verharden, energie verliezen, want dan ben je achteraf veel tijd en energie kwijt om jezelf en het werk te herstellen. Daarna heb je weer een frisse kijk op je taken – kun je de juiste prioriteiten stellen en je energie efficiënt besteden.
Hiermee hangt samen:
Les 6. Minder Doen, Meer Zijn. Veel resultaten kun en hoef je niet af te dwingen. Ze ontstaan vanzelf, met de stroom van de dingen, als het moment rijp is. Als je schildert: kijk veel. Zitten en kijken. Het schilderij gaat zich vervolgens aan je openbaren.
Waarmee we zijn aangekomen bij de laatste fase: 30 schilderdagen verspreid over 4 maanden (maand 9-12, oktober tot en met januari), die in het teken stonden van leren en preciseren. Dat is een ruime tijd inderdaad: ik had inmiddels een andere ‘echte’ opdracht om aan te werken (waarover later meer), en had tijd nodig om dingen uit te zoeken voor het grote werk.
Het onbekende aangaan: veroveren of ontmoeten?
Over het moeizame schilderen van de bomen schreef ik al eerder. Kort samengevat: wat ik vooraf bedacht had in ongeveer een week te kunnen doen, heeft zeker 2 maanden geduurd. Omdat ik er nog geen inzicht in had. Daar ben ik op twee manieren mee omgegaan: eerst vond ik dat ik het ‘gewoon’ moest kunnen. Dus stapte ik vol overgave in mijn vertrouwde valkuil: ik ging doen wat ik nog niet kon, het moest maar goed gaan. Afdwingen door te doen, veroveren met kracht, alleen maar gericht op het resultaat. En als het niet lukte, dan “moet het zeker morgen lukken. Ik heb er nu al zoveel aandacht aan gegeven.” En nog een keer. En nog eens. En maar doorduwen. Om telkens opnieuw mijn hoofd te stoten.
Dat werkte dus niet.
aan het pielen, ergens in maand 9
Tot ik eindelijk tot inkeer kwam: ik had nog iets te leren in de basis. Daarom een stap teruggenomen, boeken erbij over bomen schilderen. Schetsen. Onderzoeken, kijken. Uitzoeken. En toen schilderden de bomen zichzelf af. Omdat ik ze niet meer als hinderlijke obstakels benaderde, maar als waardevolle onderdelen van mijn schilderij, die aandacht en zorg behoefden.
Drie belangrijke lessen geleerd:
Les 7. Geef volle aandacht aan het proces, dan volgt het resultaat vanzelf. Geniet van het schilderen zelf, de verf, je penselen, de rust, het gestage werken.
Les 8. Als je vriendelijk contact maakt met je onderwerp zal het zich laten kennen. Accepteer dat het soms nodig is om een stap terug te zetten, dingen uit te zoeken, te studeren. Alles wat je probeert af te dwingen, te veroveren, zal zich in zijn schulp terugtrekken.
Les 9. Elk element van je schilderij doet ertoe, verdient aandacht. Ook de simpelste boom, het eenvoudigste gebouw, de meest weggeschoven duintop, verdienen aandacht. Ze zijn onderdeel van het geheel, net zo onmisbaar als de in het oog springende elementen.
Ga voor goud
In de allerlaatste fase, toen het schilderij eigenlijk al af was, heb ik nog eens 2 weken (rond Kerstmis) afstand genomen tot het werk. Om daarna nog één keer fris te kijken. Om nog een serie kleine oneffenheden te ontdekken en glad te strijken. Om een overtuigende punt op de spreekwoordelijke i te zetten.
alsmaar verfijnen
Het zorgvuldige schilderproces wilde ik zo tot het einde toe doortrekken. Zo’n kwaliteitsbeleving geeft enorme voldoening. Hier moet ik denken aan de expositie die ik onlangs heb gezien van Marcel Wanders in het Stedelijk Museum: alles zorgvuldig afgewerkt, vol aandacht tot in het laatste detail. Dat is een vorm van vakmanschap die ik graag wil bereiken. (Vergelijk dat eens met de liefdeloze manier waarop veel ‘puur conceptuele kunst’ gepresenteerd wordt: alsof de uitvoering er niet toe doet. Armoedig. Ik hou er niet van. Alsof kunst trouwens puur conceptueel kan zijn. Maar daarover een andere keer.)
Les 10, de laatste en mooiste: Ga voor Goud. Heel simpel: als je iets doet, doe het goed. Juist de aandacht voor die kleine details, dat laatste hikje, die laatste dingetjes, die maken het verschil.
schilderij klaar na 12 maanden #trots #tevreden
En nu?
En zo is het gekomen dat ik nu – ruim een jaar na het begin van het project – aan deze tekst zit te schrijven om het af te ronden. Ik heb er van genoten, veel van geleerd, heb vol overgave mijn keuze voor het kunstenaarschap kunnen beleven. Ik vond het heel leuk om te bloggen. Met dank aan mijn lezers voor de commentaren en de ‘likes’. En dank aan mijn virtuele opdrachtgever Remco voor het aanhoren van alle excuses waarom het niet na 1 noch na 11 maanden klaar was, en voor zijn ondersteuning gedurende het hele traject.
Helemaal klaar is het project nog niet overigens. Ik heb het doek aangemeld voor de ZomerExpo in het Gemeentemuseum in Den Haag, een landelijk georganiseerde expositie. Op 12 april is de selectie door een vakjury, ik vind het nu al spannend. Wat zou het vet zijn als ik in het Gemeentemuseum zou kunnen hangen – in het mooiste gebouw van Nederland!
Ondertussen ben ik op mijn atelier alweer dagelijks aan het schilderen. De afgelopen weken voor een opdracht, en momenteel lekker vrij, elke dag een nieuw werk. Na de controle van ‘Dagelijks water geven’ was het tijd om een andere kant (m’n buik) even de vrije loop te laten.
Lekker kliederen. Maar denk erom: altijd van je af:
httpv://www.youtube.com/watch?v=iiyGVvA6KfU
Dat principe werkt niet alleen zo in de techniek, waarin ik in Delft ben opgeleid, maar kan net zo goed worden toegepast in de kunst. Rembrandt werkte ook vaak in opdracht, om maar eens een onbescheiden vergelijking te trekken. Het gaat erom dat je leert werken van groot naar klein, van compositie naar detail, van coloriet (kleurstelling) naar de fijnste tonen. Dat je leert op het juiste moment afstand te nemen om bepaalde keuzes te maken, en om op andere momenten juist door te gaan en te investeren in vrijheid om iets nieuws te laten ontstaan. 
