Matthijs Winnubst, kunstschilder en tai-chi instructeur in Den Haag | Schilderblog

Dag 123

In de vorige blogpost heb ik uiteengezet waarom ik had gepland om het grote schilderij in een maand af te ronden.

Vandaag deel 1 van het antwoord op de vraag : hoe kon het gebeuren dat een maand is uitgedijd tot een jaar? En wat heb ik ervan geleerd?

Gouden bergen

Om te beginnen: mijn voornemen (de belofte aan mijn virtuele opdrachtgever van een schilderij in een maand) is verre van reëel gebleken, althans niet voor de stijl waarin ik dit werk wilde maken en niet voor de keuze die ik heb gemaakt wat betreft formaat en onderwerp. Als ik precies hetzelfde schilderij nu voor een tweede keer zou maken, zou ik puur aan benodigde tijd voor het schilderen zelf, dus het opzetten van de compositie, het aanbrengen van alle lagen en van de details, naar schatting al tegen de 3 maanden nodig hebben.

Daarom:

Les 1. Beloof niet wat je niet waar kunt maken. (Duh)

Beloof een opdrachtgever geen gouden bergen. Wees reëel in schatting van tijd, kosten, beschikbare energie. Bouw ruimte in voor onverwachte tegenslagen, want die treden altijd op. Stel dat een schilderij toch echt binnen een bepaalde periode af moet, kies dan een kleiner formaat, een eenvoudiger stijl en/of een bekend onderwerp.

Hier zie je de stand van zaken na 1 maand, toen ik het schilderij af zou hebben:
na 1 maand
In die eerste maand was het eigenlijk vlot gegaan. Wat je hierboven ziet, is wel ongeveer wat schildertechnisch haalbaar was. Dus inderdaad: de ambitie was te groot geweest.

Maar: het schilderij vroeg niet alleen extra tijd vanwege het grotere te beschilderen oppervlak (meer verf, meer penseelstreken). Het grote formaat vereiste nog meer:

Groot is extra

Het was de eerste keer dat ik op zo’n groot doek werkte (2 x 1,7 m2). Dat gaf een extra dimensie die ik weliswaar vooraf onderkende, maar waar ik pas na zo’n twee maanden intensief werken – het was inmiddels al april – grip op kreeg. Om er vervolgens met enige weerstand mijn conclusies uit te durven trekken: het schilderij was aardig in opzet, eigenlijk vond ik het meeste er al goed opstaan, en van dichtbij zag het er goed uit. Maar van een afstand klopte het niet. Het was donker, zwart, somber. Het leek wel op een sciencefiction landschap. En dat was niet de bedoeling. De kleurstelling en toon werkten op een kleine schaal goed, maar bleken op grote schaal desastreus uit te pakken.
na 2 maanden

Ik had in die eerste maanden zelfs al eens geschreven dat het schilderij in de eindfase was beland. Tja, dat was een beetje dom. Althans: ik dacht het echt op dat moment, ik realiseerde me niet hoeveel werk ik nog had te verrichten. De hoogste tijd dus voor:

Les 2. Neem bij groot werken extra veel afstand voor kleur en toon.

Eén van de basisregels bij het schilderen is dat je vaak afstand neemt om de compositie op orde te brengen – weersta je neiging om je in de detaillering te verliezen. Daarmee was ik al bekend, en dat heb ik dan ook gedaan bij het opzetten van de compositie. Maar wat nieuw voor me bleek, was dat je bij het werken op groot formaat ook daarna vaak en flink afstand moet nemen om de kleurstelling en toon eveneens op hoofdlijnen in orde brengen.

Net zoals de foto’s van het schilderij die ik hier op het web laat zien eigenlijk geen goed beeld geven van het werk. Omdat het 2 meter breed is en daarmee je blikveld volledig kan bepalen als je er dicht op staat. Zo werd ik juist (andersom) door de nabijheid van het doek bedrogen.

Schetsen, schetsen, schetsen

Om te voorkomen dat ik ging pielen, dat ik mezelf zou verliezen in kleine aanpassingen waar een grote ingreep noodzakelijk leek, heb ik in de loop van april (maand 3) afstand genomen tot het grote doek, om op schetsdoeken en -papieren aan de slag te gaan met de kleurstelling, de contrasten, de toon. Wat achteraf een goede beslissing is gebleken: middels zoeken, proberen, uitvinden, ontdekken kwam ik er binnen een tweetal weken achter wat het grote werk nodig had. Dat lag zover af van wat ik tot dusver had gedaan, dat ik een geheel nieuwe, lichtere, levende laag moest aanbrengen. Kijk nog maar eens terug naar dag 46 – wat een verschil ontstaat er door de nieuwe kleur op de daken:
na 3 maanden

Vanwege de subtiliteit van deze nieuwe tinten en het zachte kleurverloop naar de diepte, heb ik bijna een gehele maand (mei, maand 4) moeten besteden aan het schilderen van één of meer nieuwe lagen over het gehele oppervlak. Met nog steeds in mijn achterhoofd dat het nu dan wel bijna klaar zou zijn. Niet dus. Maar een stuk frisser was het wel – ik bewoog de goede kant op…
na 4 maanden

De laatste les van vandaag:

Les 3. Nooit meer ophouden met schetsen.

Wanneer je op groot formaat werkt, kost het veel tijd (en verf) om dingen op het doek uit te proberen voordat het duidelijk is of iets wel of niet werkt. Dus wat staat je te doen? Ga schetsen. Dingetjes klein uitzoeken. Kleurverhoudingen bepalen. Probeersels opzetten. Schetsen vooraf, schetsen tussentijds, schetsen na afloop. Schetsen thuis, schetsen op het werk. Schetsen tot in je kist. Nooit meer ophouden met schetsen.

Nog veel meer te leren

Hiermee was het schilderij zover klaar dat ik – vanaf maand 5 – details kon gaan uitwerken, zoals de bakken met vergeet-mij-nietjes aan de balkons. Daarmee zijn we nog lang niet aan de 12 maanden die het uiteindelijk heeft gekost. Hmw, ik vrees dat ik in mijn volgende post verder met de billen bloot moet.

Dag 121

In mijn vorige blogpost heb ik geschreven over het afronden van het schilderij. De post van vandaag gaat over de betekenis van de afbeelding en de bijbehorende titel.

Het schilderij dat tot nu toe Van de Stad en de Zee was, draagt vanaf vandaag zijn definitieve titel:

‘Dagelijks water geven’

Deze nieuwe titel behoeft wellicht enige uitleg, die ik met liefde zal verschaffen in deze post. Een enigszins filosofische verhandeling…

Alles is er al

De verklaring van de nieuwe titel kan ik het beste beginnen met het volgende verhaal:

Een jaar geleden, kort voordat ik begon te werken aan het schilderij, heb ik meegedaan aan een workshop van Limo Business. Het betrof een dag voor startende ondernemers, waarin we kort en krachtig konden werken aan onze bedrijfsinhoud en -opzet, en onze bijbehorende plannen voor het komende jaar.

Elk plantje…Eén van de opdrachten tijdens deze dag was om ons verhaal te vertellen als ondernemer. Over wat je wilt bieden natuurlijk, maar vooral: waarom je dat wilt, wat je passie is daarin, wat je kijk is op het gebied waarin je onderneemt.

In eerste instantie kwam ik met een goed doordacht verhaal, met de nadruk op doordacht. Het zat dus vast wel goed in elkaar, maar het stroomde niet, het leefde niet. Het kostte me energie om het te vertellen. Ergens voelde ik dat er iets niet klopte. Toen ik het verhaal vervolgens een paar keer achter elkaar moest herhalen werd het steeds holler, en raakte ik meer gefrustreerd over mezelf.

Maar toen ik beide losliet (zowel het verhaal als de frustratie erover) begon er ineens een inzicht te groeien en stromen dat wél in mijzelf gefundeerd was, in heel mijn wezen, niet alleen in mijn hoofd. Het voelde veel meer echt, veel vrijer ook. Dat was het gevoel en het van binnenuit weten (houd je vast):

Alles is er al.

Wat?

Alles is er al. Dus.

…iedere dag opnieuw…Ik bedoel daarmee: wie je bent, wat je meemaakt, wat er om je heen is – alles wat is geweest en wat zal zijn – bestaat al in zijn oorsprong, het hoeft ‘alleen nog maar’ tot uiting gebracht te worden. Door het te beleven, bewust te worden, te ervaren.

Niet dat alles is voorbestemd, integendeel: wát er tot uiting komt, hangt volledig af van de keuzes die je maakt. Maar het is allemaal in potentie aanwezig.

En niet alleen is alles al aanwezig, alles is bovendien met elkaar verbonden. Jijzelf, je omgeving, de wereld, het universum. Je lichaam, je geest, je persoonlijkheid, je ziel, je energie. In het verleden, in het heden en zelfs in de toekomst.

Mijn waarheid, mijn bestemming

Dat was het inzicht dat ik kreeg ik tijdens die startersworkshop. Niet dat het ineens uit de lucht kwam vallen trouwens – ik heb er in de loop van jaren met vallen en opstaan de basis voor gelegd. Het is meer zo dat het richting en woorden kreeg, dat alles op zijn plek viel. Op één of andere manier voelde dat inzicht als de basis van waaruit ik mocht gaan werken in mijn onderneming, zowel met schilderen als in mijn Tai Chi-school.

Toen ik daarna nogmaals mijn verhaal aan de overige workshopdeelnemers mocht vertellen, werd het gepassioneerd. Mijn gehoor toonde zich geroerd door wat ik vertelde.

Ontdekken en loslaten

Voordat we terug kunnen gaan naar het schilderij en z’n nieuwe titel, heb ik nog wat meer toe te lichten:

…water geven.Alles is er dus al, in potentie aanwezig en onderling verbonden. Maar je hebt niet zomaar de keuzevrijheid uit al die mogelijkheden. Het is daarvoor nodig dat je loslaat: van je ideeën over hoe jij zelf, je omgeving en de wereld in elkaar steken of zouden moeten steken. Over hoe alles is geweest, hoe het zo is gekomen en hoe het ooit zou moeten zijn.

Niets van dit loslaten hoeft te worden bevochten, laat staan dat het kán worden bevochten. De dingen willen worden ontdekt. Letterlijk: door de dekmantel van je eigen kijk op de dingen te verwijderen, door je eigen gekleurde bril af te zetten. Alleen dan ontvouwt het complete scala aan mogelijkheden zich voor je.

Hoe werkt dat dan, dat loslaten? Daarvoor is nodig dat je je bewust wordt van de tijdelijkheid en de beperktheid, kortom van de relativiteit van je gedachten (oordelen, overtuigingen, zelfbeeld, herinneringen, enzovoorts). Want als je inziet dat die niet absoluut zijn, kun je ze ook loslaten. Elke gedachte had immers op dat specifieke moment ook een andere gedachte kunnen zijn. Het is maar net welke keuze je hebt gemaakt voor die ene gedachte.

En daar zit ‘m de crux: hoewel je door je beperkte kijk op de dingen maar een deel van alle mogelijkheden ziet, maak je toch een keuze uit het totale assortiment. En dat totale assortiment, dat is wat ik bedoelde met ‘alles is er al’. Er is een onderliggende absolute werkelijkheid die continu in beweging is: het natuurlijke verloop van de dingen. De stroom van het leven.

Bent u er nog?

Meedrijven

Die onderliggende werkelijkheid, de stroom van de dingen, kun je niet opzoeken door te grijpen, te controleren, te beheersen. Hij glipt dan door je vingers als water. Je kunt alleen de schermen die eromheen staan verwijderen. Ontdekken. Loslaten. Zodat je ernaar kunt kijken, er deelgenoot van zijn, erop kunt meedrijven.

Steeds…Dat is wat ik telkens opnieuw ervaar, wanneer ik schilder, Tai Chi-les geef, klus, fiets, vakantie vier, koffiedrink of de afwas doe: de enige manier om echt in contact te zijn met jezelf en je omgeving, is door los te laten en mee te drijven op de stroom van de dingen. Door te observeren en te accepteren, door overgave aan wat er op dat moment toch al is, door geen weerstand te bieden. Wat niet wil zeggen dat ik passief ben, integendeel. Maar ik leer om te handelen vanuit mogelijkheden die zijn geworteld in de realiteit. (Iets wat ik evengoed telkens weer vergeet, als ik pijn voel, angstig ben, wakker lig, me zorgen maak, controle wil uitoefenen, ruzie maak of me gekwetst voel.)

Maar goed, wat heeft dit alles in hemelsnaam te maken met het schilderij waarover ik in dit blog verslag doe? Welnu, ik ontdekte gaandeweg dat wat ik hierboven heb beschreven symbolisch wordt weergegeven door de afbeelding. Dat ik deels bewust, en deels onbewust keuzes heb gemaakt die zijn gebaseerd op die inzichten (een stil landschap, leegte, ruimte, enzovoorts).

Waarmee we toe zijn aan de uitleg over de titel ‘Dagelijks water geven’.

De titel verklaard (eindelijk)

Het verwerven van bovenstaande inzichten is namelijk één, maar om er naar te leven is een tweede. Daarvoor zijn toewijding, geduld, overgave en vertrouwen nodig.

…weerZoals, wanneer je iets echt wilt leren beheersen, je 10% inspiratie nodig hebt, maar vooral 90% transpiratie. Het gaat om het toepassen, het doen, het beleven, het ervaren. Elke dag opnieuw. Zoals een monnik dag in dag uit dezelfde taken verricht om in contact te komen met een ruimere, onderliggende werkelijkheid.

Vandaar de titel ‘Dagelijks water geven’: zoals je liefdevol zorgt voor de vergeet-mij-nietjes in de bakken op je balkon, in het vertrouwen dat ze gaan groeien en bloeien, zo heb je ook te zorgen voor jezelf en je directe omgeving, in overgave en in het vertrouwen dat die daarmee ook gaan groeien en bloeien. Met de keuze voor deze titel heb ik willen aangeven dat dit principe voor mij de kern is van het schilderij.

(Lees overigens hier mijn post over de keuze van de vergeet-mij-nietjes als balkonplantjes).

Nog eens ‘alles’

Waar de balkonplantjes een sleutelrol spelen in het schilderij, is de rest voor mij ook vol van betekenis. De balkons op de voorgrond staan voor het hier en nu, je huidige situatie, het vertrekpunt dat elk moment is. (Lees over de functie van de balkons in het totale beeld een eerdere blogpost.)

Het stadslandschap dat aan je voeten ligt verbeeldt het inzicht dat alles er al is. Kijk nog maar eens mee op het eindresultaat:

In eerste instantie herinnert de natuur op het schilderij ons eraan dat we in essentie zelf ‘biologie’ zijn, dat ons lichaam op zichzelf functioneert, zonder controle, betekenis of verhalen, zonder de zwaarte van ons denken. Daarbij horen de primaire basisbehoeftes, die als volgt worden verbeeld: weilanden voor voeding, woonruimte voor geborgenheid, duinen voor bescherming.

Ook onze hogere behoeftes worden weergegeven. De behoefte aan sociale contacten, aan saamhorigheid, wordt verbeeld door het tweede balkon dat zich naast je bevindt: je bent niet alleen, je woont in een gebouw met vele anderen. De kantoortorens symboliseren je behoefte aan werk, aan betekenis in je bestaan, aan waardering en erkenning. Tenslotte zie je voor zelfontplooiing en spirituele bevrediging een zee tot aan de horizon: oneindigheid en ruimte om zover te gaan als je kunt en wilt.

Het landschap is leeg, zonder mensen, auto’s, koeien, boten. Want jij, staand op het balkon, bent vrij om je bestaan naar eigen wens zelf in te vullen, te verkennen, te bewonen of – zo je wilt – te bevaren tot aan de horizon. Het landschap ligt aan je voeten doordat je dagelijks op je balkons komt om je plantjes water te geven.

Voilà.

Dagelijks water geven dus.

dag 85 t/m 90

Zo, de bomen staan. Voldoende in aantal om meer leven te brengen, maar spaarzaam genoeg om het beeld leeg te houden. En de meeste werpen hun schaduwen al op de daken. Kijk maar:
klik voor vergroting
Vanaf nu de laatste loodjes: de elementen die nog uit de toon springen in evenwicht brengen met de rest (denk aan een te blauwgrijze boom, een scheve dakrand, de weilanden die toch wat flets blijken uit te pakken, enzovoorts.) Dus voor de laatste keer vragen de volle 3,40 m2 mijn liefdevolle aandacht.

Daarna kan ik eindigen met het aanbrengen van de hoge lichten op de plekken die het volle zonlicht vangen (een enkele dakrand, een boomtak, een paar vergeet-me-nietjes. Dat werk.)

Hier zie je me nog zorgvuldig penselen aan de schaduwen van de bomen, althans, je ziet m’n hand (foto door Remco):
klik voor vergroting
Remco heeft trouwens nog meer foto’s gemaakt. Bijvoorbeeld hieronder (met baard). Kijk hoe mooi de lijnen lopen:
klik voor vergroting